Πλατων ο φιλόσοφος

Αυτός που πήρε τη σκυτάλη από τον Σωκράτη ήταν ο νεαρός μαθητής του Πλάτωνας (427 – 348 π.Χ). Ο Πλάτων ήταν Αθηναίος αριστοκρατικής καταγωγής.


Ταξίδεψε σε πολλά μέρη όπως στα Μέγαρα όπου συνάντησε τον φιλόσοφο (όχι
τον μαθηματικό) Ευκλείδη που είχε φιλοσοφική σχολή εκεί, στην Αίγυπτο
(εκεί τη γνώση την κρατούσε αποκλειστικά το ιερατείο), στην Κυρήνη
(ελληνική αποικία στη Λιβύη) όπου γνώρισε τον μεγάλο μαθηματικό
Θεόδωρο, στην Κάτω Ιταλία όπου επισκέφτηκε την σχολή των πυθαγορείων
φιλόσοφων που διηύθυνε ο φιλόσοφος Αρχύτας, στην ελληνική αποικία
Τάραντας. Επίσης, ο Πλάτων επισκέφτηκε και τις Συρακούσες. Εκεί
ταξίδεψε 3 φορές και προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να συμβάλλει στην
πνευματική αναμόρφωση (πίστευε ότι οι πολιτικοί ηγέτες πρέπει να είναι
φιλόσοφοι) του τύραννου Διονυσίου του πρεσβυτέρου και μετά του υιού του
Διονυσίου του νεότερου.

Ο Πλάτων βλέποντας ότι οι τύραννοι των Συρακουσών ήταν… ανεπίδεκτοι
μαθήσεως, προσπάθησε να βοηθήσει στην κατάλυση της τυραννίδας των δύο
τυράννων με την βοήθεια του κουνιάδου του Διονυσίου του πρεσβυτέρου,
Δίωνα. Τελικά, ο Πλάτων συνελήφθη από τον Διονύσιο τον νεότερο. Με
παρέμβαση του πυθαγορείου φιλοσόφου Αρχύτα σώθηκε από την εκτέλεση και
πουλήθηκε ως δούλος στην Αίγινα όπου έκπληκτος ένας φίλος του από την
Κυρήνη τον αναγνώρισε και τον εξαγόρασε! Σχετικά με τον τύραννο
Διονύσιο τον νεότερο, ο εξόριστος Δίων οργάνωσε ένοπλή αντεπίθεση και
κατέλυσε το 344 π.Χ. την τυραννίδα στις Συρακούσες.

Στην Αθήνα ο Πλάτων ίδρυσε την περίφημη Ακαδημία το 384 π.Χ. που ήταν
από τις μεγαλύτερες φιλοσοφικές και επιστημονικές σχολές. Ο Πλάτωνας
έγραψε πολλά έργα και πέρα από την φιλοσοφία ασχολήθηκε με τα
μαθηματικά και την πολιτική. Σχετικά με την πολιτική, στο βιβλίο του
``Πολιτεία΄΄ χώριζε την ιδανική πολιτεία σε 3 τάξεις πολιτών: α)Τους
``φύλακας παντελείς΄΄ που είχαν την ευθύνη της διακυβέρνησης της πόλης.
Είχαν ηλικία πάνω από 50 και ήταν ανύπαντροι. β)Τους ``φύλακας
επικούρους΄΄ που ήταν συνεργάτες των αρχόντων και πολεμιστές της
πατρίδας. γ)Τους ``δημιουργούς΄΄ που ήταν ο παραγωγικός πληθυσμός
(άνθρωποι όλων των επαγγελμάτων).

Η μετάβαση από την κατηγορία των ``δημιουργών΄΄ προς αυτήν των
``επικούρων φυλάκων΄΄ και τελικά προς την κατηγόρια των ``παντελών
φυλάκων΄΄ ήταν δυνατή για όλους, αλλά γινόταν αξιοκρατικά. Έτσι, οι
νέοι εντάσσονταν στους ``δημιουργούς΄΄ και συμμετείχαν στην βασική
(σχολική) εκπαίδευση. Όσοι έδειχναν καλές επιδόσεις εντάσσονταν στην
τάξη των ``επικούρων φυλάκων΄΄ όπου διδάσκονταν ανώτερα μαθήματα:
γεωμετρία, μαθηματικά, στερεομετρία, αρμονία και αστρονομία. Οι
καλύτεροι μαθητές, έπειτα από θεωρητική εξέταση και ηθικές δοκιμασίες
του χαρακτήρα τους, αναδεικνύονταν τελικά σε γνήσιους φιλοσόφους.
Δηλαδή έμπαιναν στην κατηγόρια των ``παντελών φυλάκων΄΄ που κυβερνούσε
την πολιτεία. Η πολιτεία παιδείας που περιγράφει Πλάτων είναι
φανταστική και ιδανική, δηλαδή ουτοπία.

Στον τομέα της φιλοσοφίας ο Πλάτων επηρεάστηκε από την φιλοσοφία των
πυθαγορείων και των ορφικών. Την σχολή των πυθαγορείων ίδρυσε ο
Πυθαγόρας (6ος – 5ος αιώνας π.Χ.) στον Κρότωνα (ελληνική αποικία της
Κάτω Ιταλίας) όταν εκδιώχθηκε από τους πολιτικούς του αντιπάλους από τη
Σάμο. Ο Πυθαγόρας (13) ήταν μαθηματικός (το πυθαγόρειο θεώρημα στη
γεωμετρία μάλλον προέρχεται από τον ίδιο), φυσικός, φιλόσοφος και
μουσικός. Γεννήθηκε το 580 π.Χ. στη Σάμο και ήταν μαθητής του Θαλή και
του Αναξίμανδρου (βλ κεφάλαιο ``Η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα΄΄). Ο
Πυθαγόρας ταξίδεψε σε πολλές χώρες, όπως την Βαβυλώνα, την Περσία και
την Αίγυπτο, όπου γνώρισε διάφορες φιλοσοφίες. Μην αντέχοντας άλλο τον
αυταρχισμό του τυράννου της Σάμου, Πολυκράτη, ο Πυθαγόρας κατέφυγε στην
ελληνική αχαϊκή αποικία Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας όπου ίδρυσε σχολή
προσελκύοντας τους νέους της περιοχής. Όμως, οι αρχές της πόλεις τον
δίκασαν με την κατηγορία ότι διέφθειρε τους νέους και τα ήθη της πόλης,
γιατί ο Πυθαγόρας καταφερόταν εναντίον της χρησιμοποίησης δούλων για
εργασία και ήταν γενικά αντίθετος με τον θεσμό της δουλείας. Τελικά ο
Πυθαγόρας αθωώθηκε στην δίκη. Όμως το 500 π.Χ. οι αντίπαλοί του έκαψαν
την σχολή του. Λέγεται πως ο Πυθαγόρας κάηκε με τους μαθητές του στην
σχολή του. Αργότερα η σχολή μεταφέρθηκε στον Τάραντα υπό την διεύθυνση
του Αρχύτα.
Οι μαθητές του Πυθαγόρα υφίσταντο διάφορες δοκιμασίες για να γίνουν
μέλη της σχολής του. Οι μαθητές του ονομάζονταν ``Πυθαγόρειοι΄΄ και
ζούσαν βάση του ``πυθαγορείου βίου΄΄: εξασκούνταν στην γυμναστική (με
εξαίρεση την πάλη, γιατί απεχθάνονταν την βία) και συνέτρωγαν δάσκαλοι
και μαθητές χορτοφαγική δίαιτα. Η σχολή χωριζόταν σε 3 βαθμίδες, όμως
λίγα έγιναν γνωστά για το περιεχόμενό τους, μιας και υπήρχε μυστικισμός
από τα μέλη της. Ο Πυθαγόρας πίστευε στην μετενσάρκωση. Αυτό οδήγησε
τους άλλους να τον κοροϊδεύουν. Λέγανε ειρωνικά πως κάποιος αναγνώρισε
στο γαύγισμα ενός σκύλου την φωνή ενός φίλου του. Ο Πυθαγόρας ως
ανώτερο τρόπο ζωής θεωρούσε τον στοχασμό και την σκέψη. Επίσης,
μελέτησε τους αριθμούς, τη μουσική και τη γεωμετρία. Η πυθαγόρειος
σχολή θυμίζει βουδισμό και ινδουισμό. Πιθανώς οι κοσμοθεωρίες της
Ανατολής επηρεάστηκαν από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Άλλωστε, οι
Έλληνες είχαν φθάσει ως τις Ινδίες που έγιναν και ελληνιστικό βασίλειο.


Η πυθαγόρειος σχολή διακήρυττε ότι τα συστατικά στοιχεία του κόσμου
είναι οι αριθμοί. Κατά τους πυθαγορείους φιλοσόφους οι αριθμοί, οι
μαθηματικές σχέσεις και τα γεωμετρικά σχήματα που παριστάνονται στο
χαρτί είναι αναπαράσταση των αυθεντικών τους πρότυπων που βρίσκονται,
ως μοναδικά, άφθαρτα και αναλλοίωτα πρότυπα, στο ανθρώπινο μυαλό.
Υπάρχει στο νου το πρότυπο, για παράδειγμα το πρότυπο του τέλειου
κύκλου ή της τέλειας επιφάνειας, που δεν συναντάται πουθενά με την
τέλεια του μορφή στον εξωτερικό κόσμο. Αυτό το επιβεβαιώνουν και οι
μαθηματικοί. Άλλωστε, οι μαθηματικοί γνωρίζουν ότι η ευκλείδεια
γεωμετρία ισχύει μόνον κατά σύμβασιν και όχι στον μικρόκοσμο και στον
μακρόκοσμο. Εξάλλου, το σύμπαν έχει θετική καμπυλότητα και πολλές
διαστάσεις (δεν είναι τετραδιάστατο – με 3 διαστάσεις του χώρου και μια
του χρόνου).

Από την άλλη, ο Πλάτων επηρεάστηκε από την θεωρία των ορφικών. Οι
ορφικοί ήταν σύλλογοι μυστηριακής λατρείας που λάτρευαν κυρίως τον
Διόνυσο και τον Ορφέα. Στα ορφικά μυστήρια υπήρχε η σύνδεση ζωής και
θανάτου που παρουσιάζεται και στα ελευσίνια μυστήρια. Οι ορφικοί αρχικά
δραστηριοποιήθηκαν στην Θράκη και αργότερα διαδόθηκαν σε όλη την Ελλάδα
και επηρέασαν την άποψη για την μεταθανάτιο ζωη μέχρι σήμερα,
παγκοσμίως. Οι ορφικοί πίστευαν ότι ο άνθρωπος αποτελείται από το υλικό
– θνητό σώμα και την ψυχή, το θεϊκό στοιχείο σε αυτόν που είναι
αθάνατη. Κατά τους ορφικούς το σώμα είναι ``σήμα΄΄, δηλαδή τάφος της
ψυχής. Ο άνθρωπος πρέπει με τους εξαγνισμούς κατά την διάρκεια της ζωής
του να τιθασεύσει το ακάθαρτο σώμα του.

Οι ορφικοί πρώτοι ανέπτυξαν και την θεωρία της μετενσάρκωσης κατά την
οποία η ψυχή μετά τον θάνατο επανέρχεται σε νέο σώμα και αυτό
εξακολουθεί να γίνεται διαρκώς, ώσπου να εξαγνιστεί η ψυχή. Στην
μετενσάρκωση και στην αθανασία της ψυχής πίστευαν και οι πυθαγόρειοι
φιλόσοφοι. Σημειώνεται ότι η μετενσάρκωση και η μετεμψύχωση είναι
διαφορετικές έννοιες, και ας αναγράφονται στα περισσότερα λεξικά ως
συνώνυμες. Η μετεμψύχωση είναι η διαδοχική είσοδος της ψυχής σε νέα
ανθρώπινα σώματα, για πολλές ζωές μέχρι την ένωσή της με τον Θεό. Από
την άλλη, η μετενσάρκωση είναι η διαδοχική είσοδος της ψυχής σε
διαφορετικά σώματα εμβίων όντων (ανθρώπων, ζώων, πτηνών, ακόμα και
ερπετών). Είναι προφανές ότι από τους ορφικούς μυστικιστές και τους
πυθαγορείους φιλοσόφους μεταδόθηκε η θεωρία της μετενσαρκώσεως στους
ινδουιστές και στους βουδιστές και σήμερα είναι δημοφιλής σε πολλές
θρησκείες. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, ότι την παραδέχονταν οι αρχαίοι
Έλληνες. Στην μετενσάρκωση πίστευε και ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος
Εμπεδοκλής (494 – 434 π.Χ.) για τον οποίο θα γίνει σύντομη αναφορά στο
κεφάλαιο ``Η επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα΄΄, μιας και ασχολήθηκε με την
μελέτη των φυσικών φαινομένων.

Στην αρχαία ελληνική παράδοση η ψυχή πήγαινε στον Κάτω Κόσμο, τον Άδη.
Ο κόσμος αυτός ήταν σκοτεινός και οι ψυχές ζούσαν σαν σκιές που ήταν
ανάμνηση της προηγούμενης μορφής τους. Ο Πλάτων (Πολιτεία, Βιβλίο Ι΄,
615c – 616a και 617c-e) αναφέρει ότι αρχικά οι ψυχές μετά τον θάνατο
πήγαιναν στο ``λιβάδι της κρίσης΄΄ όπου κρίνονταν από τους κριτές του
ουρανού. Βάση της ετυμηγορίας των κριτών, οι ψυχές είχαν το δικαίωμα να
επιλέξουν μόνες τους την τύχη που θα είχαν στην επόμενη ενσάρκωσή τους.
Για αυτούς που διέπραξαν εγκλήματα στη ζωή τους το στόμιο της εισόδου
των νεκρών δεν τους δεχόταν, αλλά ``μούγκριζε΄΄. Ο Πλάτων αναφέρει τον
Αρδαίο που διέπραξε μεγάλα εγκλήματα στη ζωή του ως τύραννος. Οι
διάβολοι (τους αναφέρει ως ``διάπυρους άνδρες΄΄ με αγριεμένη όψη, το
διάπυροι σημαίνει ότι ήταν κόκκινοι και πυρακτωμένοι) τον έδεσαν
χειροπόδαρα, τον έριξαν στο έδαφος, τον μαστίγωσαν, τον έσυραν σε
ασπαλάθους (ακανθώδεις θάμνοι) και τελικά τον πέταξαν στα ``Τάρταρα΄΄.
Ο Τάρταρος ήταν ένα μέρος πιο βαθιά από τον Άδη που οδηγούνταν οι
αμαρτωλοί για την αιώνια τιμωρία τους. Ήταν σαν αυτό που λέμε Κόλαση.
Στην αρχαιοελληνική μυθολογία υπήρχαν τα Ηλύσια πεδία, τόπος που
αντιστοιχούσε στον χριστιανικό παράδεισο και τον οποίο τοποθετούσαν
στον Ατλαντικό (ίσως στην πραγματικότητα ήταν η Αμερική). Φυσικά,
γίνεται αντιληπτό ότι τα παραπάνω με την Θεία κρίση, τους διαβόλους,
τον Παράδεισο, την Κόλαση και γενικά την τύχη των νεκρών, έχουν
αποτυπωθεί στις περισσότερες θρησκείες και ιδίως στην χριστιανική. Και
όμως, οι αρχαίοι Έλληνες μίλησαν πρώτοι για αυτά.

Ο Πλάτων, επηρεαζόμενος από την ορφική και τη πυθαγόρεια διδασκαλία,
σχημάτισε την περίφημη θεωρία των ιδεών. Σύμφωνα με αυτήν ο κόσμος
διακρίνεται στον αισθητό και στον νοητό. Ο αισθητός κόσμος είναι αυτός
που αντιλαμβανόμαστε. Ο κόσμος αυτός μεταβάλλεται διαρκώς – όπως έλεγε
και ο Ηράκλειτος (38) – και τα πάντα βρίσκονται σε μια διαδικασία
φθοράς και αναγεννήσεως. Στην πραγματικότητα τα αισθητά πράγματα δεν
υπάρχουν, αλλά είναι μια απατή των αισθήσεων. Είναι είδωλα, απεικάσματα
που μοιάζουν αληθινά, σαν την εικόνα που αντικατοπτρίζεται στον
καθρέπτη. Για τον λόγο αυτό ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τα
αισθητά πράγματα. Από την άλλη μεριά, υπάρχει ο νοητός κόσμος, ο κόσμος
των ιδεών. Αυτός είναι ο κόσμος που περιέχει τις ιδέες και εξασφαλίζει
στον άνθρωπο, όχι μόνο την αληθινή γνώση, αλλά και την ύπαρξή του. Οι
ιδέες του Πλάτωνα δεν είναι νοητά κατασκευάσματα, αλλά η αρχή και η
ουσία των όντων που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Οι ιδέες
αυτές είναι άυλες, αμετάβλητες και αναλλοίωτες και βρίσκονται έξω από
την αισθητή πραγματικότητα. Η αντίληψή τους δεν γίνεται με τις
αισθήσεις, αλλά με το νου μας.

Οι ιδέες αναπαριστάνονται στα αισθητά πράγματα (αυτά που με τις
αισθήσεις μας αντιλαμβανόμαστε) και αποκτούν μορφή. Έτσι, αν δεν
υπήρχαν οι ιδέες, δεν θα υπήρχαν και τα αισθητά αντικείμενα. Ακόμα και
στον λόγο μας προσδιορίζουμε τα πράγματα με τους επιμέρους όρους που
αναφέρονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα και γεγονότα, και τους γενικούς
όρους. Οι γενικοί όροι εκφράζουν γενικά, ποιοτικά και καθολικά (όχι
εξειδικευμένα και εξατομικευμένα) τα αντικείμενα. Για παράδειγμα
γενικοί όροι είναι η λευκότητα και η ευρύτητα. Οι γενικοί όροι, για να
υπάρχουν στο νου και την ομιλία μας, υφίστανται στον κόσμο των ιδεών. Η
γνώση του ανθρώπου σχετίζεται με τις ιδέες, το ``όντως ον΄΄, κάτι που
δεν συνειδητοποιεί ο άνθρωπος γιατί είναι εγκλωβισμένος στον απατηλό
κόσμο των αισθήσεων. Η απόκτηση της γνώσης επιτυγχάνεται με τον
απεγκλωβισμό του νου μας από τις εντυπώσεις των αισθήσεων και την θέαση
των ιδεών. Η θέαση του Πλάτωνα σχετίζεται με τους όρους ``Θεός΄΄ και
``θέωση΄΄, όλα παράγωγα του αρχαιοελληνικού ρήματος ``θεάομαι΄΄ –
``θεώμαι΄΄ που σημαίνει παρατηρώ, εξετάζω με προσοχή.

Όπως προαναφέρθηκε, τα αισθητά αντικείμενα είναι είδωλα,
αντικαθρεφτίσματα των αθάνατων προτύπων, των ιδεών. Είναι γεγονός,
συνεχίζει ο Πλάτωνας, ότι η γνώση της ουσίας των πραγμάτων ενυπάρχει
και προϋπάρχει στον άνθρωπο και αυτό γιατί ο άνθρωπος, πέρα από το
θνητό σώμα του, έχει και την ψυχή. Η ψυχή πριν δημιουργηθεί στο φυσικό
σώμα ζούσε στον κόσμο τον ιδεών τις οποίες έχει την εμπειρία, τις έχει
γνωρίσει. Άρα, η ψυχή έχει την δυνατότητα να οδηγήσει τον ανθρώπινο νου
από την απατή των αισθήσεων στην θέαση (δεν είναι τυχαία η λέξη θέαση,
όπως προαναφέρθηκε βλ. ``Θεός΄΄, ``θέωση΄΄), την εποπτεία της ουσίας,
του πραγματικού. Βασικά, η γνωστική διεργασία της θέασης των ιδεών
είναι μια διαδικασία ανάμνησης των ιδεών που η ψυχή έχει γνωρίσει, αλλά
όταν μπαίνει στο ανθρώπινο σώμα και του δίνει ζωη, τις ξεχνάει. Αυτό
αποδεικνύει και η λέξη ``αλήθεια΄΄ που ετυμολογικά προέρχεται από το:
στερητικό α + λανθάνω (λανθάνω εμαυτόν =λησμονώ, ξεχνώ). Άρα, η αλήθεια
είναι ο απεγκλωβισμός της ψυχής από την ``λήθη΄΄ (=ξεχασιά) των ιδεών
στην οποία περιέρχεται όταν μπαίνει στο σώμα. Η ανάμνηση αυτή γίνεται
με την θεά του αισθητού κόσμου που όπως προαναφέρθηκε είναι απεικόνισμα
του κόσμου των ιδεών.

Η ψυχή έχει ανάμνηση των ιδεών και αυτό αποδεικνύεται όταν με
κατάλληλες ερωταποκρίσεις το άτομο ξεφεύγει από τις προκαταλήψεις και
τις ψεύτικες εντυπώσεις των αισθήσεων και οδηγείται με τη σκέψη στην
ανάμνηση των ιδεών, μεσώ της διαλεκτικής μεθόδου, του διάλογου με τον
κατάλληλο συνομιλητή που θα τον βοηθήσει στην αποκάλυψη των αναμνήσεων.
Ο Πλάτων αποδεικνύει το τελευταίο με το παράδειγμα του δούλου Μένωνα,
ενός ακαλλιέργητου ανθρώπου που με κατάλληλες ερωταποκρίσεις του
Σωκράτη αποκαλύπτει μαθηματικές έννοιες!!! Κατά τον Πλάτωνα, αυτό
ερμηνεύεται με την ανάμνηση των ιδεών που υπήρχαν σε λήθη από την ψυχή.
Ο Πλάτωνας ανέφερε ως παραδείγματα ιδεών την ιδέα της δικαιοσύνης, την
ιδέα της σωφροσύνης, την ιδέα της τέχνης και άλλες.

Η υπέρτατη ιδέα κατά τον Πλάτωνα είναι η ιδέα του Αγαθού στην οποία
μόνον η ιδέα της τέχνης πλησιάζει. Το Αγαθό, θα λέγαμε τελείως απλοϊκά,
είναι το άριστο, το καλό, το δίκαιο και το ωφέλιμο. Όλα αυτά μαζί. Το
Αγαθό, ως ιδέα, εμπεριέχει όλες τις άλλες ιδέες, άρα θα το
χαρακτηρίζαμε ως το άριστο, παρόλο που οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν πολλές
ονομασίες για το αγαθόν και σχεδόν κάθε φιλόσοφος το προσέγγιζε
διαφορετικά. Αυτή η τελειότητα του Αγαθού εμπεριέχει και την
θρησκευτική έννοια της θέασης του Θεού από τον άνθρωπο και της θέωσής
του μέσα από τη μέθεξη (συμμετοχή) στον επουράνιο κόσμο. Η ευδαιμονία,
δηλαδή η ευτυχία του ανθρώπου, κατά τον Πλάτωνα σχετίζεται με την θέαση
και μέθεξη της ιδέας του Αγαθού. Ο Πλάτων απορρίπτει τις υπερβολικές
σωματικές και υλικές απολαύσεις και συνιστά λιτότητα και ολιγάρκεια στη
ζωη. Ο Πλάτων δημιούργησε ρεύμα που ανέδειξε πολλούς σημαντικούς
φιλοσόφους όπως για παράδειγμα τον πλατωνικό φιλόσοφο Ξενοκράτη (4ος
αιώνας π.Χ.) από την Χαλκηδόνα (ελληνική αποικία στον Βόσπορο).

http://www.goldenchain.gr